Ceshte ekologjia e bimeve faktoret dhe funk I tyre.

Faktoret ekologjike jane:

1. Temperatura
2. Lageshtia
3. Ajri
4. Toka
5. Elementete ushqyes
Faktoret ekologjik I ndajme ne tre grupe :
1. faktor klimatik ku futen (drita , ajri, temperatura)
2. Faktoret tokesor ku futen (elemnetet ushqyes dhe tipet e tokave)
3. Faktoret njerezore (puna e njeriut per mbarshtimin e vreshtave).


Si ndikon temperatura e ulet tek bima.
Bima nderpret aktivitetin jetesor zvillohen me ngadale proceset fiziologjike si frymemarja qarkullimi I lendeve ushqyese, ngadalesohet pjekja e llastareve.

Kur temperatura ulet ne kete faze ulen nen optimalen ndodhe process si ai I lulezimit zgjatet veshtiresohet carja e qeses polemike veshtiresohet lidhja e kokres se polenit dhe shpesh kemi abortimin e luleve.

Ceshte zero biologjike?

Temperatura mesatare per fillimin e vegjetacionit por edhe per nderprerjen e saj tek hardhia rezulton te jete nga 9-11C. Kjo dote thote se kushtet optimale per zhvillimin dhe frutifikimin e hardhis fillojne ne pranvere ne 10C dhe nderpriten ne vjeste ne 10C . Kjo eshte “0 biologjike “

Si ndikojne temperaturate e larta te bima.

Kur temperaturate ne kete faze arine mbi nivelin optimal arine 30-35C kemi frenim te rritjes vegjetative kemi rritje te transpirimit si nga gjethja dhe nga bistaku bima shfaq shenja vyshkjes humbe freskin te tugorit nese zgjat dhe nuk nderhyet munde te pakesojme prodhimin ne fazen e fundit te pjekjes. Temperaturat optimale jane ndermjete 23-28C ne kete kufij tek hardhia konstatohet nje prodhim I mir dhe I sigurt. Nder masat agroteknike me efikase permendim operacionet e gjelberta dhe ujitjet, largimin e barerave te keqija, dhe mbajtja e shkrifet te tokes.


Ndikimi I klimes.

Ndikimi I klimes shihet dhe si nje regullator I rendesishem I sasis dhe cilesis se prodhimit te hardhis. Keshtu ne zonat me klime te bute dhe te thate realizohen prodhime cilesore, me permbajteje te larte te sheqerit, me nivel te ulet te aciditet per prodhimin e verave cilesore. Ne vendet me klime relativishte te ftohte prodhimi I rushit nuk arin vlera te larta cilesore. Prodhimi ka nivel te ulet sheqeri, permbajtje te larte aciditeti duke reflektuar ne nje cilesi te ulet.

Agroteknika e aplikuar rregullon nivelin e rendimenteve duke cvendosur kufijte e kultivimit.



Kerkesate e hardhis ndaj faktoreve ekologjik:

Ato jan te ndryshme dhe varen nga mosha dhe gjendja e fazes se zhvillimit te hardhis, destinacioni I prodhimit, gjendja shendetesore e bimeve, dhe ngarkesa e prodhimit etj.


Ndarja e faktoreve ekologjik:

a. Faktoret klimatik qe jane: ndricimi, temperatura, lageshtia.
b. Faktoret tokesor qe jane: tokame teresin e perberseve te saj (perberja fiziko-kimike esaj, teperatura, lageshtia, ajrimi.
c. Faktoret jetesor qe jane: nderveprimi njerzor nepermjet zbatimit te teknologjise se kultivimit.




Faktoret klimatik.

Ndricimi

Dita eshte burim enegjitik me nje ndikim te madh ne ter veprimtain jetesore te hardhis. Hardhia eshte nje bime drite dashese, ne kushte hijezimi ajo ka nje ritje anemike ne ngjyr te gjelbert ne te verdhe te lastarve dhe kthimimi I luleris tenton te kthehet ne perdredhese , prodhimi eshte I nje cilesie shum te ulet dhe te dobete. Bima e hardhis ne munges te drites bima has veshtiresi ne procesin e fotosintezes, traspirimit, dhe pa pranin e domosdoshme kufizohet dhe ritja e saj dhe pjesve te ndryshme te trupit te hardhis. Ndricimi dhe intesiteti I drites varen nga ekspozicioni, ngjyra e tokes, veshja e saj me bimesi. Hardhia reagon ne menyr te ndjeshme ndaj gjatesis se dites. Ne dite te gjata verehet nje ritje e lastareve sharmendes dhe pjesve te tjera te gjelberta si gjethja etj. Ndersa ne dite me inetesitet te shkurter drite verehet nje ritje e sistemit rrenjor. Me shkurtimin e dites verehet dhe pergatitja e lastaritve dhe sythave per dimerim, lastaret fillojne te drunjezohen te marin ngjyre te kafet pershpejtohet ritja e bistakut dhe permisohet procesi I formimit te kallusit. Drita ndikon dhe ne kalimin e fazave te zhvillimit te hardhis sidomos te faza e pjekjes.



Temperatura kur fillon procesi jetesor te hardhia:

Hardhia eshte nje bime qe kerkon ngrohetsi. Hardhia e fillon procesin jetesor ne teperaturen 10 C ne kete temperatur fillon jeta e hardhis marja e lendeve ushqyese edhe asimilimi transformimi dhe qarkullimi I tyre frymemarja kalimi I fazave fenologjike, fillimi dhe mbarimi I perjudhes vegjetative , kalimi I bimes ne perjudhen e qetesis etj si renia e gjetheve dhe pergatitja e fazes se qetesis etj keto etapa jan te lidhura ngushte me faktorin e ngrohetesis. Burim kryesore jan rrezet e djellit.


Si ndikon ngrohetesia tek bima e hardhis:

Ngrohetesia tek hardhia kushtezon proceset e pervetesimit, transformimit dhe qarkullimit te lendeve ushqyese. Asimilimi I lendeve, frymemarja kalimi I fazave fenologjike, fillimi dhe mbarimi I periudhes vegjetative, kalimi I bimes ne periudhen e qetesise etj.


Nga se varet ngrohtesia

Ngrohetesia ose ndikimi I temperaturave tek bima e hardhis varet nga vendosja gjeografike, gjeresia dhe lartesia mbi nivelin e detit.



Shtrirja gjeografike e vendit tone.


Vendi yne ndodhet ne brezine me ngrohetesi te mjaftueshme qe lejon rritjen dhe zhvillimin e bimes se hardhis.


Fillimi I vegjetacionit.

Fillimi I vegjetacionit per shumicen e kultivarve te hardhis tek ne kryhet kur temperatura e ajrit airin ne 10C Me rritjen e temperaturave ne kete faze vrehet dhe pershpejtimi I rritjes se llastarve ne tepmeraturen 26-29C intesiteti I ritjes se lastareve ne 35-40C e me shum ngadalesohet rritja e lastareve shkaktohet dhe diegia e llastareve gjetheve edhe kokrave


Faza e rritjes se kokrave:

Ne nivelet e temperatures 28-30C ne fazen e rritjes se kokrave dhe te pjekjes se kokres dhe pjekjes se rrushit tek bima e hardhis proceset fiziologjike si traspirimi,fotosinteza, procesi I frymemarrjes zhvillohen intesivishte dhe per pasj tek bima vihet re nje nivel I lare grumbulimi te sheqerit dhe ulje te niveli te aciditetit grumbullim I larte I lendeve ngjyruese dhe aromatike dhe pjekja e lastareve.


Si ndikon temperatura e ulet tek pjekja e rushit:

Ulja e temperaturave ndikon ne vonimin e pjekjes se rushit frenon diferencimin e sythave dimeror dhe ne rast se kjo ulje shoqerohet dhe ne nje nivel te larta te lageshtis atehere influenca negative rritet edhene drejtim te perkeqesimit te cilesis se prodhimit te vonimit te pjekjes se prodhimit dhe te llastareve, dhe te demtuesve te ndryeshem patogjen.


Si ndikon temperatura optimale :

Temp optimale e shoqeruar me lageshti te mjaftueshme bejne te mundur marjen prodhimeve cilesore e per pasoje dhe te prodhimit te verave me nje cilesi te larte. Te pasura me lende te thate, aromatike dhe me buket te qendrueshem.


Pergatitja e bimes se hardhis per dimmer:

Bima nderpret aktivitetin jetesor zvillohen me ngadale proceset fiziologjike si frymemarja qarkullimi ilendeve ushqyese, ngadalesohet pjekja e llastareve.


Qendrueshmeria dimerore :

-Qndrueshmeria e bimes gjate periudhes se dimerit duke perfshir teresine e faktoreve te periudhes dimerore.
-Qendrueshmeria e bimes se hardhis ndaj temperaturave te uleta por jo nen 0C
-Qendrueshmeria e bimes ndaj ngricave te dimerit kur temp ulet nene 0C
Qendrueshmeria e bimes se hardhis varet edhe nga mosha e bimes> Bimet e reja kan e rezistence me te larte se bimet e vjetra, ajo varet edhe nga faza ku ndodhet bima ne periudhen e qetesis dimerore qendrueshmerin me te larte bima e ka ne mesin e qetesis fiziologjike. Zgjatja e temp te ulta shkakton nivele te ndryshem te demtimesh ndaj organeve te bimes. Sythat jan nder pjesete me pak te qendrueshem ndaj temp te uleta dhe me me rezistenc paraqitet llastari nje vjecar te pjekur dhe pjesa qe ka nje rezistence me te lare akoma eshte cungu I hardhis. Kufiri I temp eshte -15C ne ket temp fillon edhe tharja e sythave ky eshte edhe kufiri I kultivimit te bimeve te hardhis te mbuluara edhe me ate te pa mbuluara. Ne -20C demtohen tegjith lastaret e pjekur nje vjecare deri dhe te degeve shum vjecare, ndersa rrenja e hardhis demtohet ne tep –9deri –12 C.

Zgjedhja e kultivarit per temp te uleta:

Zgjedhja e kultivareve tecilet kane nje periudh te vonuare te celies se sythave ose ne perdorimin e formave te ndryshem te krasitjeve. Vonimi I krasitjeve ndikon ne vonimin e celjes se sythave. Lyerja e sythave me solucion sulfate hekuri ose me gelqere kjo ben te mundur ne pengimin e celjes se sythave. Nje metode tj eshte dhe ajo e krijimit te perdeve te tymit ne siperfaqet e mbjella me hardhi ne netet qe parashikohet ulje e ndjeshme e temp, aplikimi I ujitjses ne forme shiu eshte nje metod tj.

Ndikimi I lageshtise:

Uji eshte kushte jetesor ku pa te nuk nuk ka jet. Uji ben pjes ne bimen e hardhis dhe te qelizave te saj ne 75%-80% ky elemnt mer pjes si metabolizmi, frymemarja, transpiracioni dhe luan nje role te rendesishem. Uji qe thithet nga rrenja dergohet ne pjeset e gjelberta te trupi te elementet inorganike edhe organike keshtu perballohet transpiracioni dhe siguron kryerjen normale te tegjitha veprimtarive fiziologjike.dhe vecantisht te fotsintezes. Influencon ne celjen e sythave, rrenjeve, llastareve dhe te sistemi rrenjor, si dhe ne rritjen e gjetheve dhe lulerive. Kur kemi munges te keti elementi ne toke tek bima vihet re ngadalesimi I rritjes se lastarve dhe ngadalesim te proceseve fiziologjike dhe ate te fotosintezes frymemarjes dhe si pasoj bima nuk zhvillohet normalisht. Lageshtia e teperte ne toke edhe ne ajer indet e te gjithave organeve te bimeve marin nje struktur qelizore te shkrifet delicate bima behet me e ndjeshme ndaj kushteve te pa pershtateshme te ambjentit dhe te atyre patogjen dhe dobeson rritjen e organeve te ndryshme te saj si gjethja, llastari luleria, kjo gjendje ndikon ne frenimin e proceseve fiziologjike. Bimes per nje kg lende te thate I duhen 250litra uje. Prodhim te bollshem dhe cilesore kemi kur realizohen 500deri600 mm shi dhe I shperndar ne menyr te rregullt gjate periudhes vegjetative.


Qendrueshmeria e bimes se hardhis ndaj mungeses se lageshtis.


Qendrueshmeria fiziologjike
Qendrueshmeria biologjike
Qendrueshmeria agronomike

Masat agronomike

-Perdorimi I nenshartesave me qendrueshmeri te laret ndaj mungeses se lageshtis ne toke.
-Perdorimi I fidaneve me nenshartes anti fillokserike te gjata per ti vendosur sis rrenjor ne shtresa me te thella te tokes.
-Pergatitja e tokes para mbjeljes se vreshtit duke aplikuar punime te thella qilizem me thellesi mbi 100 cm
-percaktimi I numrit te bimeve per njesin e siperfaqes.
-percaktimi I sist dhe formes se krasitjes se saj
-zbatimi batimi I masave agroteknike
-mbajtja e tokes gjithnje te paste nga barerat e keqia.
-respektimi I ngarekeses se sythave sipas tedhenave klimatike te zones.
-sigurimi I ujit ne ate zona ku egzistojne mundesite per aplikimin e ujitjes.
-aplikimi I sist te punimit te tokes .


Ndikimi I lartesis mbi nivelin e detit.

Lartesia mbi nivelin e detit ndikon me reniene temperatures, vonimin e pjekjes se rrushit, dhe zgjatjes se perjudhes se vegjetacionit si dhe ate te pakesimit te nivelit te sheqerit te grumbulluar nivel te laret te aciditetit ne kokrra te rushit dhe nje prodhim jo cilesore Kufiri optimal I kultivimit te saj eshte deri ne lartesine 900 m mbi nivelin e detit.


Zonate vitikole:

Vendi yne eshte I ndare nga kater zona vitikole ato jane.
Zona e pare vitikole.
Kjo zen perfshine ultesiren bregdetare duke u shtrir ne brendesi deri ne 300 m lartesi mbi nivelin e detit. Kjo zone fillon ne veri nga ultesira e shkodres dhe perfundon ne juge ne rrethin e sarandes. Kjo zone ka nje klim mesdhetare me dimer te but dhe me vere te thate . Periudha vegjetative eshte 250 dite . Muj me I nxehte eshte gushti me temp mesatare mbi 25-30C ndersa muaj me I ftohet eshte janari 5-6 C . Ka rreth 120 dite me rreshje me 1000-2000 m/m sasi vjetore reshje qe jane te perqendruara gjate stines se dimerit (rrethe 90-95 % te sasis vjetore) kjo zone jep verera cilesore te trasah alkolike me buket te qendrueshem kryesishte nga kultivare Kallmet, Vlosh , kabernet, merlot, sheshet barbiera, primitivo , moskat, risling etj. Pjekja e rushit fillon ne 10 krrik me perla ksaben dhe vazhdon deri ne funede te muajt nentor tajkat. Kjo zone ploteson kushtet per kultivare per tharje si sulltaninat, perrleta, kings rubi etj.


Zona e dyte vitikole


Kjo zone perfshin pjesen kodrinore dhe shtrihet nga lartesia 300m deri ne 600 m mbi nivelin e detit . Fillon nga veriu ne hot duke vazhduar gjate lumit drin, vazhdon ne koman , ne rrethin e matit duke perfshir komunen ceruje, komuna macukull , plani I bardhe kalon ne mallet e shpatit ne luginen e devollit ne luginen e tomorrices dhe luginen e lumit vjose dhe ate te drinos. Kjo zone ndahet ne kater nen zona
1- ajo verjore qe eshte nenzona me e ftohete
2- shtrihet nga masivet kodrinore te hotit deri ne rrethin e matit duke perfshir dhe komunen e macukullit dhe planin e bardhe kalone perbri maleve te polisit dhe shpatit kalon ne luginen e devollit ne luginen e tomorrices te shusices dhe te drinos dhe pjesa e bregedetit jone ne lartesin deri 1200 m mbi nivelin e detit kjo zone ka nje hapesir te gjere dhe duke cfaqur nje larmi formash te relievit. Kjo nene zone karakterizohet nga nje nivel I larte I rreshjeve vjetore mesatarisht 1200-1600 mm me nje numer mbi 100 diteshe me rreshje gjate perjudhes vjeshte dimer. Ne kete nen zone perfshihet Lugina e matit shqiperia e mesme si Tirana Elbasani Cerriku Librazhdi Gramshi si dhe lugina e lumit vjose deri ne kufirin jugor te vendit . Periudha vegjative zgjat 130 dite . Nen zona e tret e kesaj zone vitikole perfshine luginen e shushices dhe te drinos temp mesatare vjetore shkojne 14-16C temp minimale e janarit –4deri ne –5 C perjudha vegjetative arin 240-245 dite me 100 deri ne 200 mm reshje vjetore
3- Nene zona e katerte perfshine pjesen me te larte te bregdetit jonjane temp mesatare vjetore 14C- deri 16C temp mes muajt janar 3 deri ne 5 C dhe minimalja apsolute jo me e ulet se –7deri –10 Kjo eshte zona me e gjer e vreshtaris tone .


Zona e tret vitikole

Perfshin zonen me nje lartesi 600deri ne 800 m mbi nivelin e detit . Kjo zone perfshin dy nen zona .
1- Nenzona e pare masivet kodrinore te lugines se drinit dhe valbones ne veri vargmalet e krujes dhe dajtin temp mesatare vjetore eshte 10-11 C temp mesatare e muajt janar vertitet ne 0 ndrsa minimalja absolute ne –10deri ne –14 C perjudha vegjetative 170dite deri ne 180 dite me rreshje 100 dite me sasin vjetore 1000-1100 mm
2- Nene zona e dyte perfshin masivet pllajen e korrces , kolonjes rreshjen e siperme te shkumbinit mallet e dangellis , bregun e siperm te liqenit te pogradecit . Temp mesatare vjetore eshte 9-12 C temp mesatare te muajt janar vertitet 0-2 C ndersa minimalja absolute –10 deri ne –12 C perjudha vegjetative 170 dite me 85-90 dite me rreshje sasia vjetore e rreshjeve 1000-1100mm


Zona e katerte .

Perfshin lartesin kodrinore malore ne nje lartesi 800 deri 1000m mbi nivelin e detit ka klim kontinentale , temperatura mesatare vjetore arijen 9-10 C me perjudh vegjetative pqe vertitet rreth 160 dite . Ne kete zone eshte e veshtir mbarshtimi I vreshtaris si nga kushtet kimatike por edhe nga nje shpenzim I kote ekonomik sepse ne ket zon nuke este se marrim nje prodhim cilesore . Ne kete zon rekomandohet mbjellja e kultivarve shum te hershem per treg. Vreshtaria ne vendin ton kap nje diapazon nga 100 m deri ne 650 m mbi nivelin e detit



Faketoret tokesore.

Toka me cilesite e saj fiziko- kimike eshte shtrati ku zhvillohen veprimtari te dendura biologjike te mikroorganizmave te ndrysheme.
Prodhime te bollsheme e cilesore arihen te realizohen kur faktoret klimatik nderthuren me se miri edhe me faktoret tokesor .


1.Tokat argjilore.

Keto tip tokash paraqisin veshtiresi ne te punuar jane shum te renda jane te ftohta dhe kan nje pershkueshmeri te ujit dhe te ajrit shum te ulet , ngrohen me veshtiresi dhe keshtu veshtiresoin edhe frymemarjen se sistemit rrenjor te bimes se hardhis ne keto toka hardhia ka nje vegjetacion t fuqishem dhe zgjate perjudhen e vegjetacionit per te ber te mundur mbjelljen ne keto tip tokash eshte e domosdoshme nderhyrja per pershkueshmerin si drenazhimi per eleminimin e ujrave te teperta nga shtersat e tokes. Ne kete tip toke shkon mir kultivare per destinacion per ver te kuqe si merlot, vlosh , kabernet dhe shehi zi. Ndersa per kultivare tavoline munde te shkoj mire muskatet, sheshi bardhe , tajkat etj.

2. Tokat ranore –argjilore.

Permbajtja e argjiles ne keto tip tokash arine nga 20 deri ne 30 % dhe qe manifestojne tregues te kenaqeshem kimiko-fizike . Jane te thella , te fresketa , kan regjim te mir te pershkueshmeris se ujit ngrohetesis dhe te ajrit . Hardhia ne keto toka mer nje zhvillim te fuqishem prodhim te larte dhe cilesore . Keto tip tokash jane te pershtateshme per te gjith kultivaret si per konsum te fresket edhe per industri.

3. Tokat ranore.

Jane toka te pasura me franksione ranore qe munde te arijen deri ne 80 % jan toka te shkrifta shum te pershkrueshme me regjim te larte ne drejtim te ngrohetesis dhe ajrimit . Kane nivel te ulta te permbajtjes se humusit dhe tregues te ulet te mbajtejes se ujit , rekomandohet perdorimi I nje agroteknike te larte per te arritur rezultate te kenaqeshme ne prodhim dhe qendrueshmeri normale.

4. Tokate gurishtore.

Kan perberje fraksione guresh dhe te reres se ashper kan cilesi te larte ne drejtim te pershkueshmeris se ujit dhe ajrit regjim te drejte te ngrohetesis dhe djellezimit .Ngjyra e tokes eshte nje tregues I cili influencon ne drjetim te ritjes ose jo te temperatures tokate e errta ngroen me mir sesa tokate me ngjyre te celura . Tokat e errata te lageta ngrohen me ngadale per shkak se nje pjes e nxehtesis thithet nga ujet ndersa nje pjes kalon ne avujt e ujit . Keto toka emertohen toka te ftoheta . nivel I thelli ujrave freaktike jane faktore qe influencoin ne ngrohen e tokes.


Regjimi ujor dhe ajror I tokes.


Burimi I lageshtis ne toke eshte nga rreshjet , nga niveli I ujrave nentokesore si dhe nga sigurimi I tij nepermjet ujitjeve .
Nje pjese e konsiderueshme e lageshtis ne toke largohet nepermjete thithjes se tije nga bima dhe qe harxhohet per krijimin e lendeve, nje pjes perdoret per transpirim ndersa nje pjes humbet direct nga siperfaqa e tokes nepermjet avullimit.Ujrat Feratike ose ndryshe ujrate nen tokesore jane nje burim I lageshtis ne toke duke plotesuare keshtu nevojate e bimes se hardhis me lageshti. Niveli I ketyre ujrave influencon ne cilesine e rrushit, ne zhvillimin vegjetativ te bimes se hardhis. Regjimi ujor ne toke eshte I lidhur gushte me tipin e tokes dhe me perberjen mekanike te saj. Toka sub argjilore kan nje kapacitet te laret uje mbajtes.
Kur sasia e rreshjeve eshte e paket aq sa nuk munde te arije nivelin e ujrave nentokesore bima e hardhis ka veshtiresi te medha per mungesen e lageshtis dhe qe ne kete raste duhet te nderhyet per sigurimin e lageshtis me anen e ujitjeve.
Sa me e laret te jete pershkueshmeria e ajrite ne toke e kryesishte ne shtresate e zhvillimit te sis rrenjor aqe me e laret eshte veprimtaria e bimes. Mungesa e oksigjenit ne sistemin rrenjore veshtireson frymemarrjen. Rritet niveli I proceseve anaerobike duke aritu deri ne tharjen e tije.


Perberja kimike e tokes.

Hardhia ka kerkesa te medha per elemnte mineral si: Fosfori , kalciumi, potasi, kaliumi, azoti , tecilet bima I mer nga perberja e tokes. Nje pjes e tyre gjenden ne gjendje minerale te pa pervetesueshme nga ana e bimes. Jote gjitha elemnetet mineral jane te domosdoshem per jeten e bimes se hardhis. Ne pergjithesi tokate lynore , buze lumenjeve , tokate ranore argjilore ne taban te thell , toka nen kultur te mbjella me kultura te tjera bujqesore jan gjithmon te pasura me elemente ushqimor per bimen e hardhis. Dhe e kunderta eshte ne tokate e ceketa , ranore gurishtore dhe te shpelara tecilate jan shum te varfera me elemente ushqyes.


Azoti:

Azoti merre pjese ne ndertimin e klorofiles , te proteinave dhe te aminoacideve nukleare, vitaminave, dhe alkaloideve, ne diferencimin e sythave. Gjendja e mjaftueshme ndikon ne rritjen normle dhe rritje optimale te llastareve , zhvillim normale te sis rrenjore , te grumbullimit te sheqerit dhe uljes se aciditetit ne kokeren e rrushit.
Mungesa e azotit cfareqe klorozave frenon ne drejtimin e rritjes se llastareve dhe te gjetheve dhe te sis rrenjore. Mungesa ne fazen e lulezimit ndikon me rezim te luleve dhe me lidhje te paket te kokrrave dhe ne drejtim te grumbullimit te sheqerite dhe grumbullim te laret te aciditetit ne koker. Ne rasete se eshte I laret perqendrimi I tij tek bima e hardhis verehet nje ritje e bujshme vegjetative dhe te llastareve, shperthim te sqetulloreve me nje cballancim te rritjes vegjetative dhe elementeve prodhues. Teprica ule dhe rezistencen e bimes ndaj faktoreve patogjene si hiri, vrugu, kalbezimi, etj.

Fosfori:

Kryen funksion te rendesishme fiziologjike dhe biologjike.Fosfori merre pjese ne kufijezimin e rritjes dhe zhvillimin e bimes ndarejen e qelizave ne procesin e fryme marjes dhe te fotosintezes mer pjes ne formimin e lendeve acide nukleik, fosfaditet, fermented, vitaminate, hormonet.
Mungesa e tij shkakton frenimin e rritjes vegjetative , pengon pjekjen e rregullt te llastareve, ule rezistencen e bimes ndaj tempertaturave te uleta dhe ngadaleson diferencimin e sythave ule edhe nivelin e grumbullimit te sheqerit ne koker.prish dhe raportin sheqer aciditet.
Teprica e tije nuke sjell ane negative, Perdorimi I dozave te larata ne toke shfaqe shnja te mungeses se hekurite si pasoj e veshtiresis qe sjell teprica e fosforit ne thithjen e ketij elementi nga toka.

Potasi:

Bima ka kerkesa te medha sidomos ne fazen e lulezimit te pllenimit dhe ne ate te rritjes dhe te pjekejes se prodhimit. Prania e tij ne toke ndihmon ne pjekjen e llastareve , nxite grumbullimin e lendeve ngjyruese ne koker per kultivaret me ngjyre nxite prodhueshmerin dhe shpejton pjekjen e rrushit.
Mungesa e tij ne toke sjell cregullime ne proceset fiziologjike frenon rritjen vonon pjekjen e llastareve dhe te prodhimit te rushit si dhe rrite aciditetin ne kokrate e rrushit .
Teprica e potasite ne toke ndikone negativishte ne cilesin e rrushit dhe ne ate te veres duke dhen verera te nje cilesie te ulete.

Gelqerja:

Tokate e pasura me gelqere parapelqehen nga hardhia reflektojne rritjen e prodhimtaris, dhe shtim te substancave aromatike , ruajtje te drejta te raporteve sheqer aciditet.
Teprica e saj ne toke veshtiresone thithjen nga ana e bimes te elemneteve te tjere si te manganit , te borit.




Shtimi I hardhis:

Dy jan menyrate e shimit te hardhis.
1-Shtimi me anene e fares.
2-Shtimi ne rruge vegjetative.

Shtimi me anen e fares kjo menyr shtimi perdoret ne kerkime shkencore per te krijuare kultivare te rrinje me tipare te deshiruara sepse vete natyra e fares eshte heterozigote pa individi ose bima e re nuk trashegone cilesite e bimes meme nga ka ardhur fara dhe periudha embrionale me prejardhje nga fara ka plasticitet te dobet dhe nga faktoe ambjental te zones peson ndryshime.
Fara ecila eshte destinuar per shtim nxiret ne momentin e pjekjes teknike te veshulit, Fara vecohet nga tuli shpelahet disa here me uje te rrjedhshem vendoset ne letra thithese ne ambjente te fresketa ne hije te ajrosura dhe lihet per tu thare pasi fare te jete thare futet ne qeska dhe vendoset ne vende te mbrojtura deri ne momentin e mbjelljes.
Perpara se ta mbjellim faren ajo duhet te zgjohet per zgjimin e saj perdoret shtratifikimi ne shtresa te perziera me rere te lagur kjo mase levizet nje her ne dite me qellim ajrsjen perjudha e shtratifikim per zgjim munde te zgjasi nje muaj.

FUQIA MBIRESE E FARES

Perpara se ta pergatisim per shtratifikim farene provojme per fuqine e saj mbirese fara hidhet ne govate me uje ku ato qe qendroin ne siperfaqe te ujite hiqen pasi kan fuqi mbirese te dobete ndersa ato qe rrine ne funde jan fara te mira me fuqi te laret mbirese Fara e ruan aftesin mbirese deri ne tre vjete.

MBIRJA E FARES

Farat e zgjuara mbine ne toke per 7-8 dite ndersa te pa zgjuara mbine deri 30-35 dite


PERGATITJA E TOKES PER MBJELLJEN E FARES

Zakonishte farat mbillen ne pranevere keshtu qe edhe pergatitja e tokes behet ne pranevere me qellim qe toka ne kohen e mbjelljes te jete e gateshme
1- Zgjedhja e vendite .vendi duhet te jete I kulluare me shtrese te thelle te punuare te kete burim uji te jete I mbrojtur large rrugeve te kalimit per te eleminuare demtimete
2- Pergatitja e tokes .
Toka duhet te punohet qilizem me thellesi mbi 60-70 cm te perdoren sasira te plehrave sipas nivelit te pjelloris se tokes.pleh humusi, fosfori, potasi, azoti.

REALIZIMI I MBJELLJES

Realizimi I mbjelljes munde te realizohet ne dy menyra
1- direkte ne farishte
2- direkte ne parcelen e vrojtimit
Ne te dya rastet perpara se te vendosim faren dheu ku faa dote qendroj duhet te jete e shkrifet distanca 1.5 m gjeresi ndersa gjatesia sipas disponibilitetit gjeresia 1.5m behet e niveluare me dy kanale anash per uje me gjeresi 30 cm dhe thellesi 20cm mbjellja realizohet duke hedhur faren ne foereme zinxhire ne drjetim te gjeresise se vellajes me distance 15-20cm large rrjeshti nga rrjeshti pastaj ajo mbulohet me dhe te shkrifet te perzier me rere jo me shum se 2 cm trashesi dhe ngjeshete qe fara te mari kontakte te plote me token nese toka ska pasur lageshtin e nevojsheme realizohet nje ujitje ne forme shiu.

SHERBIMET AGROTEKNIKE

Ne vitin e pare pas shperthimit te fares me shfaqen e gjetheve te verteta fillojme nga sherbimet agroteknike si trajtimi kundra vrugut, luftimi I barishteve te keqia, shkrifeshmeria e tokes,me qellim ajrosjen dhe depertimin e nxehtesis dhe pengimin e avullimit te lageshtis qe ka toka si dhe vendosja e kallamave mbeshtetes per ti mbajtur bimete.

SHTIMI NE MENYRE VEGJETATIVE:

Kjo eshte menyra me e mire per krijimin e individeve te rinje me te ngjashem me bimen nga eshte marre materili kjo menyre shtimi ka aftesi te laret rrenjezimi ne pjese te vecanta te shkeputura ose jo nga bima e hardhise duke I ven ne kushte optimale lageshtie dhe temp ato arin direkte te renjezoin dhe te japin nje individe te ri Hardhia nuke shtohet me copa renjesh sepse mungon sythi pere te dhen bimen e re

MENYRAT E SHTIMIT
1- shtimi me copa te drunjezuara
2- shtimi me copa gjysem te drunjezuara
3- shtimi me copa te gjelberta
Menyra e dyte eshte shtimi me anen e shartimit te hardhis po dhe kjo menyre permbledh ne vete vete disa forma.
1- shartim me kupolim(shartim angleze) ku ka dy forma direkte ne fush ose ne tavoline qe eshte forma kryesore.
Me shartim me kalema eshte forma e perhersheme ku eshte bima e hardhis ne raste kur duam ta rinovojme ate ose ta nderojme kultivarine


SHTIMI ME COPA TE DRUNJEZUARA

Kjo eshte praktika me e vjeter e shtimit te hardhis pra copa munde te jete shkeputur nga bima ose jo ne kushte optimale mbirjeje

SHTIMI I HARDHIS ME PERPAJE

Kjo menyre eshte me vendosjen e nje sharmende ose nje cope per rrenjezime ne rastin kur ne parcel e mbjell me vrshte ose me hardhi kemi munges te bimeve dhe mosha e hardhise eshte e madhe
Gjate vegjetacionite pavarsishte nga sis I krasitjes bimes I lihet ne ate ane ku ka mungese bime nje lastare icily munde te jete nga cungu ose nga elemtet e tj.
Zakonishte ne kete raste bimes I provokohet te shperthej ne cunge nepermjet aplikimit te nje krahasitje te rende qe te shperthejne sythate ne cunge nga keta zgjidhet nje lastare icily te jete sa me afere tohes. Dhe ne funde te vegjetacionit ky lastare dote shebej per zevendesimin e bimes qe na mungon ne vreshte.
Ne drejtime te bimes qe mungo hapet nje kanale 40-50cm I thelle 20-30 cmi gjere dhe fundi I kanalit punohet per qellim shkriferimine dheute hhe pastaj hidhe dhe perziet me pleh 10-15cm mbushet me dhe perkulet sharmenda deri ne vendin e bimes qe mungon mbi siperfaqen e tokes lihen dy sytha ndersa te tjeret qerohen edhe futen ne toke e mbulojme edhe e ngjeshime mir me qellim venien ne kontakte te shaemendes me tokenndesa dy sythate e len ne majen e sharmendes I mbulojem ne forme kupe me dhe te shkifet lartesia e dheut mbi sytha eshte 2-3 cmne krahe vendoset nje hu mbeshtetes ne kete aste sythate qe dote na japin bimen e e ushqehen nga sistemi rrenjore I bimes mem bima e e munde te shkeputet ne menye gaduale nepemjet te lidhjes nye me tel te kesaj shamende dhe keshtu bima shkepuete nga bima mem gradualishte dhe fillon enjezimin pas 2-3 vjetesh kjo bime eshte e shkeputu nga bima meme.

Anete positive rrite numine e podhimit eshte e kollajte ne aplikim.
Anete negative dobesone sistemin enjoe te bimes meme vitin e pare dhe eshte I pedispozuae te preket nga fillokesea edhe keshtu demton edhe bimen meme deri ne thaje te saj.


MENYE SHTIMI I FIDANEVE PA SHKEPUTU NGA BIMA MEME

Shtimi me pepaje kineze ka si qellim pefitimin e nje numri te caktuae bimesh sipas sythave te vene pe renjezime kjo metode perdoret ku bima eshte ne rezik tharje kur nuke ka rruge tj per ta shtuare dhe per te mos ta humbur si kultivare atehre pedoet kjo metode shumezimi kjo eshte e ngjashme me perpajen definitive po ndyshon se nga kjo ne mun d te marrim njekohesishte nga nje shamende me shume llaste te rrenjezuare ndryshone vetem ne menyen e shtimit te shamendes ecila sduhet ti kaloje 10 cm edhe nuk I hiqen sythate dhe ne funde te vegjetacionit kemi aqe bime sa sytha kemi lene.


KULTIVAET ANTI FILLOKSEIKE
Jane PAULSEN 1103
SO4
Kober 5bb
41 bVlesimi I ketye kultivaeve behete sipas peputhshemeis me kultivaet e bute sepse shum kultivae te bute kan peputhshmei te ndyshme me kultivaet e nenshatesave.


SHRATIMI NE VENDE

Ky lloje shartim behet pe te ndyshuae kultivain qe dote vendosim ne mbi shatese e cajme ne fomen e pjesme ose kryq dihet qe nenshatesa ne kete aste eshte me e madhe se mbi shatesa e prsim ate me anen e nje share dhe me pase e pesim me nje briske me qellim qe ta lemojme sa me shume ate shatimi ealizohet ne funde te pejudhes se qetesis dhe ne fillim te qajes se hadhis pastaj 5-6 cm nen prerje behet nje lidhje me nje tel xingato ose me rrafje (lidhese pe shatim)nsi qellim pengimin e carjes ne thellesi te tungut ne momentin kur bejme cajen e pjeseme ose ate te dyfishte caja sheben per hapjen e dy pjeseve te cungut thika vendoset mbi pjesen e prere ne menyre te terethorte qe pershkon diamtin dhe goditet me cekic ne kete menye vepohet edhe me carjen e tethorte. Pasi kemi bere cjen vendosim kalemin.

PERGATITJA E KALEMIT

Zakonisht kalemi ka dy sytha pererja ne nje sythe behete ne menyre te pjeret ne ane te kunderte te sythit poshte sythit te dyte ne nje gjatesi 3-4 cm behet nje prerje terrthore kjo preje behete edhe ne anen e kunderte ne menyre te tille qe njei thep I kalemite te jete me I holle se thepi tj pasi kemi pegatitu kalemi vendosim majen e thikes ne carjen qe kemi bere ushtrojme presjon ne menyre te tille qe te dy pjeset te kapen.
Kalemin ne forme gjuze e e vendosim ne menye te tille qe lekra te kombinoje me ate te cungute I njejti vepim behet edhe te kalemi I dyte hapesia midis dy kalemave izolohet palke nga mateiali qe kemi izolohet me mastice duke izoluare edhe majen e shartesave qe te pengoj lageshtine ka kalemi


SHARTIMI NE TAVOLIN

Marim mbi shatesat dhe nen shartesate dhe me anen e nje brisku I lemojme pjesen ku dote puthiten mbishartesen e presime pjeret ne nje kende 30 grade dhe nen shartesen ne te njejten menye mbishartese I lihen dy sytha dhe poshte sythite te dyte ne nje gjetesi 3-4cm behte nje preje terthore kjo prerje behet edhe ne nanen e kundete ne menyre qe njeri thep I kalemite te jete me I holle se thepi tj pasi kemi ber kete I bashkojme te dy kalemate ne menyre te tille qe te puthiten mire me njeri tj deri sa te kombinohet lekua e mbishartese me ate te nen shartetses pjesa e siperme e sythave zhyten ne nje kove me parafine ndersa kalemate e pergatitur I lem per 12 ose 24 ore ne uje para se ti vendosim ne toke ne uje te rrjedhshem dhe pjesa e sipeme izolohet me paraffin me qellim mos kalbjen ose mos demtimin nga demtues te ndryshem copate duhet te jen te nje madhesi nga 50-dei ne 70 cm te gjta dhe me dy sytha minimumi.